Μικρή ανθολογία Hans-Jürgen Krahl.

Ο ριζοσπαστικότερος μαθητής του Adorno, και ένας από τους ιθύνοντες χαρακτήρες του δυτικογερμανικού φοιτητικού κινήματος στα τέλη της δεκαετίας του 1960, σκοτώθηκε το 1970 σε οδικό ατύχημα, αφήνοντας κατάλοιπα από κείμενα και ομιλίες, το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων δημοσιεύθηκε στη συλλογή Συγκρότηση και ταξικός αγώνας το 1971. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα δημοσιεύεται εδώ μια μικρή επιλογή από αυτή τη συλλογή, ξεκινώντας με τις ιδιαίτερα χαρακτηριστικές Δηλώσεις για το πρόσωπό μου, τις οποίες ο Krahl εκφώνησε στο δικαστήριο ως κατηγορούμενος για υποκίνηση σε εξέγερση. Ακολουθούν οι αναλύσεις για τη Λογική της ουσίας στη μαρξική ανάλυση του εμπορεύματος, με τις οποίες ο Krahl πρωτοστατεί σε μια κριτική ανάγνωση του μαρξικού εγχειρήματος της κριτικής της πολιτικής οικονομίας συν τοις άλλοις μέσα από την εννοιολογία της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, κυρίως του Immanuel Kant και του G.W.F. Hegel. Η μάχιμη κριτική στο σύγχρονο κράτος συνοψίζεται στο ημιτελές κείμενο του 1968 Για τη φιλοσοφία της ιστορίας του αυταρχικού κράτους, με το οποίο ο Krahl χαρτογραφεί τις δυνατότητες χειραφετικής πολιτικής στο μεταπολεμικό πολιτικό σύστημα. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι Θέσεις για τη γενική σχέση μεταξύ επιστημονικής διανόησης και προλεταριακής ταξικής συνείδησης, από τη σκοπιά όχι μόνο του συνδυασμού φοιτητικού και εργατικού κινήματος, αλλά θεματοποιώντας το εξίσου σημαντικό ζήτημα της υπαγωγής της επιστημονικής διανόησης στην αξιοποίηση του κεφαλαίου. Η επιλογή πλαισιώνεται από το κείμενο του Δημήτρη Καρύδα, Διαδικασίες πραγμοποίησης, ταξική συνείδηση και πολιτική συγκρότηση. Hans–Jürgen Krahl – Θεωρητικός του ’68, το οποίο έχει συνταχθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν. Με την παρουσίαση του Krahl σηματοδοτείται ο επαναπροσ­διορισμός μιας αναζήτησης που έχει μείνει ιστορικά μετέωρη, μολονότι παραμένουν ισχυρές οι αποφασιστικής σημασίας στο­χοθεσίες και ενεργά τα ερμηνευτικά ζητήματα.

«Αναλυτική περιγραφή περί του περιεχομένου του εν λόγω άρθρου δίδεται στο πρώτο
κείμενο του συλλογικού τόμου που υπογράφει ο Δημήτρης Καρύδας».

«Αναλυτική περιγραφή περί του περιεχομένου του εν λόγω άρθρου δίδεται στο πρώτο
κείμενο του συλλογικού τόμου που υπογράφει ο Δημήτρης Καρύδας».

«Αναλυτική περιγραφή περί του περιεχομένου του εν λόγω άρθρου δίδεται στο πρώτο
κείμενο του συλλογικού τόμου που υπογράφει ο Δημήτρης Καρύδας».

«Αναλυτική περιγραφή περί του περιεχομένου του εν λόγω άρθρου δίδεται στο πρώτο
κείμενο του συλλογικού τόμου που υπογράφει ο Δημήτρης Καρύδας».

Το άρθρο αναλύει τις σημαντικότερες αντιδράσεις στη δημοσίευση της ομιλίας του Max Weber «Η επιστήμη ως επάγγελμα» τον Οκτώβριο του 1919. Παρουσιάζει την αντιπαράθεση μεταξύ του Erich von Kahler και του Arthur Salz αναφορικά με τον «επαγγελματικό» εντοπισμό της επιστήμης σε μια νεωτερικότητα που έχει υποστεί ριζικές ανακατατάξεις εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Αναλύεται επίσης η καθ’ όλα θετική αντίδραση του Ernst Krieck στη δημοσίευση του Kahler. Ακολούθως η ανάπτυξη στρέφεται ενδεικτικά στις συγκαιρινές απόψεις του Β.Ι. Λένιν για τον ρόλο της νεολαίας σε μια επαναστατική περίοδο. Στο τέλος συνοψίζεται η αντιπαράθεση μεταξύ Δημήτρη Γληνού και Ιωάννη Συκουτρή αναφορικά με τη νεολαία και τη θέση της σε μια εποχή βαθιάς διακύβευσης.

Το άρθρο παρουσιάζει μια μικρή συλλογή ανέκδοτων επιστολών της Λουίζ Μισέλ προς τον Παναγιώτη Αργυριάδη από το 1885 έως το 1901. Επιχειρείται η ένταξη της αλληλογραφίας στο ιστορικό της πλαίσιο και ο σχολιασμός της, προκειμένου να αναδειχθεί η άγνωστη σχέση των δύο επαναστατών. Στο άρθρο παρατίθεται επίσης αποσπασματικά υλικό από τον φάκελο που συγκροτήθηκε στην Αστυνομία του Παρισιού για τον Παναγιώτη Αργυριάδη στο πλαίσιο της μυστικής παρακολούθησής του. Θίγεται συνοπτικά το ζήτημα των πολλαπλών ανιχνεύσιμων διαμεσολαβήσεων του κρατικού μηχανισμού στο συγκεκριμένο υλικό και επιχειρείται μια πρώτη αντιστικτική εξέταση των δύο αρχειακών ενοτήτων.

Μεθοδολογία
Το άρθρο του Νίκου Παπαδάτου «Guilty by Suspicion: The Fate of the Greek Communists in the USSR during the Great Terror of 1936-1939», το οποίο δημοσιεύεται στην αγγλική γλώσσα, βασίζεται αποκλειστικά σε πρωτογενείς πηγές από τα Κρατικά Αρχεία της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η μελέτη παρουσιάζει μια νέα οπτική για τις διώξεις των Ελλήνων κομμουνιστών που ζούσαν στη Μόσχα και στα εδάφη της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ) κατά την περίοδο 1936-1939. Η ακολουθητέα μέθοδος είναι η μικρο-ιστορική έρευνα: Όπως υποστηρίχτηκε προσφάτως, «η μικρο-ιστορική μέθοδος θέτει ως βασικό της στόχο την αντιστροφή των παραγόντων παρατήρησης, προτείνοντας επί της ουσίας τη μετάβαση από τη μελέτη της ιστορίας των τάξεων και των μαζών, καθώς και της πάλης τους, σε εκείνη της επεξεργασίας των καθημερινών πρακτικών των κύριων συντελεστών της ιστορίας: των Ελλήνων κομμουνιστών που διέμεναν στη Μόσχα και στα εδάφη της πρώην ΕΣΣΔ. Στο επίκεντρο της μικρο-ιστορίας βρίσκεται η αρχή της αναγωγής του αντικειμένου: Συνίσταται στην κατανόηση ενός ιστορικού φαινομένου μεγάλης κλίμακας μέσω ενός συγκεκριμένου ειδικού κριτηρίου, ενός ελεγχόμενου πεδίου περιορισμένου μεγέθους, αλλά με μεγάλη ευρετική αξία, χωρίς αυτό βέβαια να ερευνάται μεμονωμένα, κατά τρόπο ασύνδετο και αποκομμένο από τη γενικότερη ιστορική συγκυρία».

Ερευνητικοί άξονες μελέτης
Το ζήτημα του Μεγάλου Τρόμου [Большой Террор / Great Terror, 1936-1939] στην πρώην Σοβιετική Ένωση εγείρει σειρά ιστορικών και θεωρητικών ζητημάτων τα οποία έχουν εν πολλοίς συζητηθεί στην πορεία των ετών από τη διεθνή ιστορική κοινότητα των ερευνητών και των ιστορικών διαφορετικών τάσεων. Αρχικά, όπως είναι γνωστό, ο τρόμος ταυτίστηκε με τις μικρές και μεγάλες πολιτικές δίκες της Μόσχας, οι οποίες αποδίδονται σήμερα στη σχετική βιβλιογραφία ως «δίκες-θέαμα». Ένα έτερο ζήτημα το οποίο επίσης έχει αναλυθεί επαρκώς είναι η συστηματική βία κατά των κουλάκων και τα κατασταλτικά μέτρα εναντίον τους, δυνάμει της ειδικής επιχείρησης της NKVD με τον κωδικό αριθμό 00447. Στη συνέχεια τμήμα της σχετικής ιστορικής και θεωρητικής συζήτησης γύρω από το ζήτημα των «εκκαθαρίσεων» επικεντρώνεται στο νευραλγικό θέμα των μαζικών διώξεων εις βάρος διακριτών εθνικών ομάδων και αγωνιστών-μελών άλλων κομμουνιστικών κομμάτων οι οποίοι είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ.
Οι ανωτέρω θεματικές είναι κατά το μάλλον ή ήττον γνωστές στην κοινότητα των ιστορικών και των ερευνητών που ασχολούνται με την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης. Η εν λόγω μελέτη δεν έχει ως στόχο συνεπώς να θίξει τις ως άνω μακρο-ιστορικές πτυχές του ζητήματος περί του «Μεγάλου Τρόμου». Στην παρούσα μελέτη θα επιχειρήσουμε να αποσαφηνίσουμε:
Πρώτον, τα γεγονότα και τις αφετηρίες του φαινομένου της σταλινικής βίας εκκινώντας από μια ειδική περιοδολόγηση που προκύπτει από στατιστικά στοιχεία και επί τη βάσει συγκεκριμένων αρχειακών τεκμηρίων.
Δεύτερον, συγκεκριμένα μικρο-ιστορικά στοιχεία τα οποία αφορούν τη βία κατά των Ελλήνων και ειδικότερα τα πραγματολογικά τεκμήρια εις βάρος των Ελλήνων κομμουνιστών οι οποίοι κατέφυγαν στην πρώην Σοβιετική Ένωση κατά τη δεκαετία του 1930.
Τρίτον, τη «μηχανική» του τρόμου η οποία σχετίζεται με δύο συγκεκριμένα ζητήματα: (α) Με το πρόβλημα του φασισμού-ναζισμού και με την αντίληψη που σχημάτιζε σταδιακά η ηγεσία του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος Μπολσεβίκων (ΠΚΚ (μπ)) για την «υπερεθνική» οργάνωση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν), στην οποία το ίδιο ήταν ενταγμένο και παράλληλα ηγούνταν. Κατά τη συλλογιστική του ΠΚΚ (μπ), η Κομιντέρν, δρώντας εντός των καπιταλιστικών χωρών της Δύσης, καθίστατο –αν και κομμουνιστική οργάνωση– ευάλωτη απέναντι στον ναζιστικό κίνδυνο. (β) Με το πρόβλημα των ιστορικών κεντρόφυγων πολιτικών τάσεων –«δεξιές» και «αριστερές» αποκλίσεις από την κυρίαρχη πολιτική ομάδα της Κομμουνιστικής Διεθνούς– εντός του ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο χρησιμοποιήθηκε προσχηματικά, στο πλαίσιο μιας λογικής που διέπεται εκ της αρχής του Raison d’État, από τα όργανα κρατικής ασφαλείας της ΕΣΣΔ (NKVD) ενόψει του ναζιστικού κινδύνου εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

«Εθνικές επιχειρήσεις» και Έλληνες κομμουνιστές στην ΕΣΣΔ
Όσον αφορά τις εθνικές επιχειρήσεις και δη την καταστολή εις βάρος των Ελλήνων κομμουνιστών, οι βασικές αιτίες ανάγονται στο ακόλουθο «τρίπτυχο» παραγόντων:
Πρώτον, στην καταστολή κάθε αντιπολίτευσης, π.χ. απέναντι στον σταλινισμό, η οποία μεταφερόταν και στα «αδελφά» κομμουνιστικά κόμματα-τμήματα της Κομιντέρν. Η πάλη κατά των φορέων της Κομιντέρν αλλά και των σχολών της –η οποία εφεξής θεωρείτο από τη Μόσχα φορέας διασποράς αντιπολιτευτικών τάσεων και γενικότερα αμφισβήτησης της κυρίαρχης πολιτικής ομάδας– ήταν εκείνη την περίοδο ένας βασικός στόχος της πολιτικής του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος Μπολσεβίκων, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό.
Δεύτερον, στην εκκαθάριση όλων των υπαρκτών και φαντασιακών φορέων οι οποίοι θα μπορούσαν να συνεργαστούν με τον εχθρό σε περίπτωση πολέμου της ΕΣΣΔ με τη ναζιστική Γερμανία ή με οιαδήποτε άλλη πιθανή εχθρική δύναμη και συμμαχία εναντίον της Μόσχας.
Τρίτον, στα οικονομικά προβλήματα εντός της Σοβιετικής Ένωσης, και δη στα προβλήματα της συγκομιδής του 1936, που οδήγησαν στον τρίτο και τελευταίο μαζικό λιμό του Μεσοπολέμου (1921-1940), ο οποίος έπληξε περιοχές-επικράτειες του ευρωπαϊκού τμήματος της ΕΣΣΔ, συμπεριλαμβανομένης της περιφέρειας Κίροφ και της Ουντμουρτίας.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναλύει ότι ο «Μεγάλος Τρόμος» (1937-1938) στη Σοβιετική Ένωση, άλλως Μεγάλη Εκκαθάριση (большая чистка), είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τις διεθνείς εξελίξεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο ειδικά και στον κόσμο γενικότερα. Στη Δύση, στη Γερμανία, το ναζιστικό κόμμα είχε κυριαρχήσει απόλυτα και πειραματιζόταν στον Ισπανικό Εμφύλιο, ο οποίος υπήρξε η «πρoοικονομία» και το «πολιτικό εργαστήριο» του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Στην Άπω Ανατολή η ιαπωνική στρατιωτική μηχανή απειλούσε άμεσα την Κίνα και μακροπρόθεσμα την ίδια την ΕΣΣΔ. Η Αγγλία και η Γαλλία, κυρίως η κυβέρνηση Daladier, επιχείρησαν ενεργά να απομονώσουν την ΕΣΣΔ και υπέσκαψαν τα θεμέλια της ειρήνης όταν υπέγραψαν τη συνθήκη του Μονάχου τον Σεπτέμβριο του 1938, διασαλεύοντας την κρατική οντότητα της Τσεχοσλοβακίας. Μια εκ των επιπτώσεων ήταν η σταδιακή επιδείνωση των σχέσεων της Μόσχας με τις κυρίαρχες δυτικές δυνάμεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα υψηλό τίμημα πλήρωσαν εθνικές ομάδες που διέμεναν και δραστηριοποιούνταν πλησίον των συνοριακών σοβιετικών γραμμών με εχθρικές χώρες, όπως ήταν η Πολωνία και η Γερμανία. Τα φιλόδοξα σοβιετικά πλάνα οικονομικής ανάπτυξης δεν παρήγαγαν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα: Η κάκιστη συγκομιδή του 1936 οδήγησε σε νέες μορφές λιμού. Εντός αυτών των ιδιαίτερων ιστορικών συνθηκών, τα όργανα κρατικής ασφαλείας της ΕΣΣΔ επιδόθηκαν, κατά το δεύτερο ήμισυ του 1937, στην εκκαθάριση της χώρας από τα «αντισοβιετικά στοιχεία». Από το τέλος του 1937 έως το καλοκαίρι του 1938 η πολιτική του «Μεγάλου Τρόμου» συνδέθηκε με την καταστολή εθνικών μειονοτήτων στο πλαίσιο λήψης διοικητικών κατασταλτικών μέτρων εκ μέρους του σοβιετικού κράτους. Κατά τα έτη 1937-1938, υπό την κατηγορία της αντισοβιετικής δραστηριότητας, συνελήφθησαν πάνω από ενάμισι εκατομμύριο άτομα, εκ των οποίων 700.000 περίπου καταδικάστηκαν με την εσχάτη των ποινών. Εντός αυτού του ιστορικού πλαισίου καταδικάστηκαν και σχεδόν όλοι οι Έλληνες κομμουνιστές που εξετάζονται στην ανά χείρας μελέτη.

Ο Albert O. Hirschman κυκλοφορεί το βιβλίο του The Rhetoric of Reactions. Perversity, Futility, Jeopardy το 1991, ανακεφαλαιώνοντας και επικαιροποιώντας την επιχειρηματολογία και συλλογιστική της αντιδραστικής σκέψης από το 1789 έως την εποχή του. Με αφορμή την πιο πρόσφατη, και συγκεκριμένα το 2017, κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά υπό τον τίτλο Η αντιδραστική ρητορική. Αντίστροφο αποτέλεσμα, ματαιότητα, διακινδύνευση, σε μετάφραση του Κώστα Σπαθαράκη (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο) ακολουθεί μια παρουσίαση του βιβλίου και ορισμένες σκέψεις που το συνδέουν με την τρέχουσα ελληνική πολιτική συγκυρία.

Σίμος Μποζίκης, Ελληνική Επανάσταση και δημόσια οικονομία:
Η συγκρότηση του ελληνικού κράτους, 1821-1832, Ασίνη, Αθήνα 2020
Αδαμάντιος Συρμαλόγλου, Φορολογία, δημοκρατία και συγκρότηση
κράτους. Ο Λάμπρος Κορομηλάς και το Έσοδα και φόροι,
Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, Αθήνα 2021

Vers une histoire sociale des idées politiques,
επιμ. Chloé Gaborieux & Arnault Skornicki,
Presses Universitaires du Septentrion, Βιλνέβ ντ’Ασκ